Η Κύπρος φιλοξενούσε κάποτε δύο είδη γυπών: τον Μαυρόγυπα Aegypius monachus, που συχνά περιγραφόταν ως πιο «κυρίαρχος» και ισχυρός λόγω του μεγάλου μεγέθους του, και τον Γύπα Πυρόχρου Gyps fulvus, ένα ιδιαίτερα κοινωνικό είδος που αριθμούσε εκατοντάδες άτομα. Περιγραφές της εποχής παρομοίαζαν τις συγκεντρώσεις τους στους αγρούς με κοπάδια προβάτων. Οι γύπες κατείχαν πάνω από 15 αποικίες σε ολόκληρη την Κύπρο, από τον Πενταδάκτυλο έως τη Χερσόνησο του Ακάμα, τρεφόμενοι κυρίως με κουφάρια ζώων και γαϊδουριών.
Η εκτεταμένη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων, που φαίνεται να ξεκίνησε τη δεκαετία του 1940 για τον έλεγχο των πληθυσμών αλεπούς, σε συνδυασμό με τις αλλαγές στην κτηνοτροφία που μείωσαν τα διαθέσιμα κουφάρια, οδήγησαν σε απότομη πτώση των πληθυσμών των δύο ειδών. Μέχρι το 1960, ο μικρός πληθυσμός του Μαυρόγυπα στην Κύπρο είχε εξαφανιστεί, ενώ ο πληθυσμός του Γύπα Πυρόχρου μειώθηκε δραματικά. Στις αρχές του 2000, είχαν απομείνει λίγο περισσότερα από 10 πουλιά, με το είδος να απειλείται άμεσα με εξαφάνιση.
Γιατί η ενίσχυση του πληθυσμού ήταν αναγκαία
Η συνεχής μείωση του πληθυσμού του Γύπα Πυρόχρου στην Κύπρο κατέστησε αναπόφευκτη τη μεταφορά ατόμων από το εξωτερικό για την ενίσχυσή του και την αποτροπή της εξαφάνισής του.
Η ενίσχυση πληθυσμών αποτελεί διαδεδομένη πρακτική παγκοσμίως και συχνά είναι καθοριστική για τη διάσωση ευάλωτων ειδών. Στην περίπτωση του Γύπα, η διατήρηση του πληθυσμού συνεπάγεται και τη διατήρηση της κοινωνικής «γνώσης» του είδους σχετικά με κατάλληλες περιοχές τροφοληψίας, κουρνιάσματος και φωλιάσματος, γνώση που είναι δύσκολο να αποκατασταθεί όταν ένα είδος εξαφανιστεί από μια περιοχή. Έτσι, η μεταφορά ατόμων από περιοχές αφθονίας σε περιοχές όπου οι πληθυσμοί καταρρέουν αποτελεί κρίσιμο εργαλείο για τη διατήρηση ενός είδους.
Η πρώτη προσπάθεια ενίσχυσης πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος INTERREG Ελλάδας–Κύπρου «ΓΥΠΑΣ», όπου το 2014 22 γύπες από την Κρήτη απελευθερώθηκαν στην Κύπρο, ανεβάζοντας τον πληθυσμό σε περίπου 30 άτομα. Ωστόσο, δύο μαζικές δηλητηριάσεις το 2015 και το 2022 υπονόμευσαν σοβαρά τις προσπάθειες αυτές, αφήνοντας τον πληθυσμό χωρίς αναπαραγόμενα ζεύγη και μόλις 8–10 άτομα.
Το 2019, οι εταίροι του έργου LIFE with Vultures -BirdLife Cyprus, Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας, Terra Cypria και Vulture Conservation Foundation- ξεκίνησαν εντατικές δράσεις για την αντιμετώπιση των κύριων απειλών και την αποτροπή της εξαφάνισης του είδους. Στο πλαίσιο του έργου πραγματοποιήθηκαν τρεις μεταφορές γυπών από την Ισπανία, ενώ με επιπλέον χρηματοδότηση ολοκληρώθηκε και τέταρτη. Η Ισπανία, που φιλοξενεί τον μεγαλύτερο αναπαραγόμενο πληθυσμό Γύπα Πυρόχρου στον κόσμο, με πάνω από 30.000 ζευγάρια, αποτελεί ιδανικό προμηθευτή για τέτοιες προσπάθειες. Συνολικά, από το 2022 μέχρι το 2025, μεταφέρθηκαν στην Κύπρο 58 γύπες σε παρτίδες των 14–15 ατόμων κάθε χρόνο.
Εγκλιματισμός και προετοιμασία για απελευθέρωση
Με την άφιξή τους στην Κύπρο, οι γύπες μεταφέρονταν σε ειδικό κλωβό εγκλιματισμού στην επαρχία Λεμεσού. Εκεί εξετάζονταν από κτηνίατρο, δακτυλιώνονταν και παρέμεναν στον χώρο για τουλάχιστον έξι μήνες. Το διάστημα αυτό επέτρεπε τον εγκλιματισμό τους στο νέο περιβάλλον, την κοινωνικοποίησή τους με τα ελεύθερα πουλιά και την ωρίμανσή τους, ώστε η απελευθέρωση να γίνει με ασφάλεια και τις μικρότερες δυνατές απώλειες. Η ανθρώπινη παρουσία περιοριζόταν σε σύντομες επισκέψεις 2–3 φορές την εβδομάδα για παροχή τροφής και καθαριότητα.
Για την παρακολούθησή τους, όλα τα άτομα εξοπλίστηκαν με πομπούς GPS βάρους μόλις 50 γραμμαρίων, οι οποίοι λειτουργούν με ηλιακή ενέργεια και επιτρέπουν την καταγραφή των μετακινήσεων, των χώρων κουρνιάσματος και φωλεοποίησης, των επισκέψεων σε ταΐστρες, αλλά και την άμεση κινητοποίηση σε περίπτωση επείγοντος περιστατικού.
Την ημέρα της απελευθέρωσης, η Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας άνοιγε την πόρτα του κλωβού και απομακρυνόταν, επιτρέποντας στα πουλιά να εξέλθουν με τον δικό τους ρυθμό. Η «ήπια απελευθέρωση» (soft release) έχει αποδειχθεί ότι μειώνει σημαντικά τις απώλειες και ενισχύει την ομαλή ένταξη των πουλιών στον άγριο πληθυσμό. Συνήθως τα απελευθερωμένα άτομα παραμένουν κοντά στον κλωβό για μερικές ημέρες, ενώ σε άλλες περιπτώσεις χρειάζονται έως δύο εβδομάδες για να ενσωματωθούν στον υπάρχοντα πληθυσμό.
Η κατάσταση του πληθυσμού σήμερα
Συνολικά, 65% των απελευθερωμένων γυπών (38 από τους 58) παραμένουν σήμερα ζωντανοί, ποσοστό αναμενόμενο για προγράμματα ενίσχυσης πληθυσμών. Από τις καταγεγραμμένες απώλειες, 9 οφείλονταν σε ηλεκτροπληξία από το δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, 1 σε πρόσκρουση σε εναέριες γραμμές και 2 σε δηλητηρίαση, ενώ άλλοι 8 θάνατοι αποδόθηκαν σε φυσικά αίτια, όπως αφυδάτωση ή αδιευκρίνιστα περιστατικά. Σε αυτά τα πουλιά προστίθενται και 4 άτομα από τον προϋπάρχοντα κυπριακό πληθυσμό, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό σε 41–44 γύπες.
Θετικά σημάδια: Ένταξη και πρώτες προσπάθειες φωλιάσματος
Παρά τις απώλειες, η ενίσχυση του πληθυσμού κρίνεται επιτυχής, καθώς οι ισπανικοί γύπες ενσωματώθηκαν πλήρως στον άγριο πληθυσμό, και χρησιμοποιούν όλους τους συνήθεις γκρεμούς για κούρνιασμα καθώς και τις ταΐστρες που εξασφαλίζουν επαρκή και ασφαλή τροφή στο είδος.
Τα άτομα που απελευθερώθηκαν δεν θεωρούνται ακόμη ενήλικα, καθώς είναι κάτω των πέντε ετών (η ηλικία ωρίμανσης των γυπών είναι τα 5–6 έτη), συνεπώς η αναπαραγωγή αναμένεται να ξεκινήσει από το 2026. Παρ’ όλα αυτά, ένα εξαιρετικά ελπιδοφόρο σημάδι ήταν η πρώτη φωλιά ζεύγους απελευθερωμένων πουλιών, του Πόκο και της Μινιμόνης, την άνοιξη του 2025 στο Δάσος Πάφου. Το ζευγάρι κλώσησε αυγό για αρκετές εβδομάδες, το οποίο δεν εκκολάφθηκε πιθανότατα λόγω ανωριμότητας και απειρίας του ζευγαριού. Ωστόσο, η συμπεριφορά αυτή σηματοδοτεί την απαρχή της ανάκαμψης της αναπαραγωγικής δραστηριότητας, μετά από τέσσερα χρόνια χωρίς επιτυχές φώλιασμα.
Η ενίσχυση του πληθυσμού του Γύπα έχει αποτρέψει την άμεση εξαφάνιση του είδους στην Κύπρο, διατηρώντας τις κοινωνικές του δομές και προσφέροντας ελπίδα για ένα πιο ασφαλές και βιώσιμο μέλλον. Η ομάδα του έργου συνεχίζει την καθημερινή παρακολούθηση όλων των ατόμων και αναμένει με ενθουσιασμό την άφιξη του πρώτου νεοσσού από ένα ισπανικό ζευγάρι.
Η αποτροπή της εξαφάνισης του Γύπα στην Κύπρο προστατεύει την υγεία ολόκληρων οικοσυστημάτων, καθώς τα πουλιά αυτά διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στην απομάκρυνση κουφαριών και στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας.
Η ομάδα του έργου παραμένει σταθερά προσηλωμένη σε αυτή την προσπάθεια, με κύριο στόχο τη μείωση της θνησιμότητας, την αντιμετώπιση των απειλών, τη συνέχιση της στενής συνεργασίας και την ενεργό συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων, καθώς η συλλογική δράση αποτελεί θεμέλιο για τη διασφάλιση του μέλλοντος του Γύπα στην Κύπρο.
Greek 
English