Σε όλο τον κόσμο, οι γύπες αντιμετωπίζουν σοβαρές μειώσεις πληθυσμού και τοπικές εξαφανίσεις λόγω της εκτεταμένης χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων. Εκτός από τη θανατηφόρα αυτή απειλή, η μείωση της διαθέσιμης τροφής λόγω της μείωσης της ελεύθερης βόσκησης και η θέσπιση αυστηρής νομοθεσίας που υποχρεώνει τους κτηνοτρόφους να μεταφέρουν τα νεκρά ζώα σε ενδεδειγμένες υποδομές επεξεργασίας μειώνουν περαιτέρω τις πιθανότητες επιβίωσής τους. Ευτυχώς, υπάρχουν διάφορα εργαλεία στα χέρια των επιστημόνων και όσων ασχολούνται με την προστασία της φύσης τα οποία μας καθοδηγούν για να υλοποιούμε δράσεις με τη μεγαλύτερη επίδραση στην επιβίωση του πληθυσμού ενός είδους. Ένα τέτοιο εργαλείο είναι η Ανάλυση Βιωσιμότητας Πληθυσμού (Population Viability Analysis), μια μέθοδος αξιολόγησης των κινδύνων που χρησιμοποιείται στον κλάδο της βιολογίας διατήρησης για να προσδιοριστεί η πιθανότητα εξαφάνισης ενός πληθυσμού εντός συγκεκριμένης περιόδου. Μία τέτοια ανάλυση πραγματοποιήθηκε πρόσφατα από το Vulture Conservation Foundation (VCF) στο πλαίσιο του προγράμματος μας "Ζωή με τους Γύπες" για να προσδιορίσουμε τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να αλλάξει ο πληθυσμός του Γύπα στην Κύπρο με την πάροδο του χρόνου. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης επιβεβαιώνουν τον επείγοντα χαρακτήρα του έργου που έχουμε να επιτελέσουμε: να σώσουμε τον Γύπα από την εξαφάνιση προτού να είναι αργά.

Η Ανάλυση Βιωσιμότητας Πληθυσμού (PVA) καθοδηγεί τη διατήρηση του Γύπα στην Κύπρο
Η ανάλυση έδειξε ότι, αν δεν ληφθούν μέτρα για τη διαχείριση και τη διατήρηση του εξαιρετικά μειωμένου πληθυσμού του Γύπα στην Κύπρο (20 άτομα), ο Γύπας θα εξαφανιστεί μέσα σε μόλις 15 χρόνια, κυρίως λόγω της συχνότητας των περιστατικών δηλητηρίασης, τα οποία -όπως έχουν τα πράγματα- συμβαίνουν κατά μέσο όρο τέσσερις φορές κάθε πέντε χρόνια. Αυτά τα περιστατικά δηλητηρίασης δεν αυξάνουν μόνο τα ποσοστά θνησιμότητας, αλλά μειώνουν επίσης τον ρυθμό αναπαραγωγής, καθώς διαταράσσεται η αναπαραγωγή των Γυπών και η ανατροφή των νεοσσών. Προηγούμενες μελέτες έδειξαν ότι χρειαζόμαστε 200 γύπες πριν να είμαστε σε θέση να πούμε ότι ο πληθυσμός στην Κύπρο είναι ασφαλής μακροπρόθεσμα. Η ανάλυση έδειξε ότι για να επιτύχουμε τον μακροπρόθεσμο αυτό στόχο μέσα σε 35 χρόνια, πρέπει να συμβούν δύο πράγματα: να ενισχυθεί ο πληθυσμός μέσω απελευθέρωσης τουλάχιστον 24 πουλιών σε περίοδο δύο ετών (12 πουλιά κάθε χρόνο) και να εξαλειφθούν τα περιστατικά δηλητηρίασης. Αυτό θα επέτρεπε στον πληθυσμό να φτάσει τα 45 άτομα μέσα σε 4 χρόνια, πράγμα που αποτελεί στόχο του προγράμματος «Ζωή με τους Γύπες». Ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι η ανάλυση προβλέπει ότι ο πληθυσμός θα μπορούσε να φτάσει τον μεσοπρόθεσμο στόχο των 100 ατόμων σε λιγότερο από 20 χρόνια. Η εξάλειψη του κινδύνου δηλητηρίασης χωρίς την ενίσχυση του πληθυσμού με επιπλέον Γύπες θα απέτρεπε μεν την εξαφάνιση του πληθυσμού, αλλά θα χρειάζονταν περισσότερα από 55 χρόνια για να φτάσει ο πληθυσμός κοντά στον μακροπρόθεσμο στόχο των 200 ατόμων.

Εν ολίγοις, η Ανάλυση Βιωσιμότητας Πληθυσμού επιβεβαιώνει ότι για να βοηθήσουμε τον πληθυσμό να ανακάμψει, ο κίνδυνος δηλητηρίασης πρέπει να εξαλειφθεί ή, ως ελάχιστη προϋπόθεση, η συχνότητα των περιστατικών δηλητηρίασης πρέπει να μειωθεί σε λιγότερο από ένα περιστατικό κάθε 10 χρόνια. Επιπλέον, για να διασφαλίσουμε τη μακροπρόθεσμη επιβίωση του είδους στην Κύπρο, πρέπει επίσης να ενισχύσουμε τον υφιστάμενο πληθυσμό με εισαγωγή πουλιών από αλλού, να μειώσουμε τη θνησιμότητα μέσω παροχής ασφαλούς τροφής και να ελαχιστοποιήσουμε την ενόχληση στους χώρους φωλιάσματος, προκειμένου να επιτύχουμε την καλύτερη δυνατή αναπαραγωγική ικανότητα. Απαιτείται επομένως μια σειρά στοχευμένων και συνδυασμένων δράσεων διατήρησης.

Πώς λειτουργεί η Ανάλυση Βιωσιμότητας Πληθυσμού;
Χρησιμοποιώντας ένα εξειδικευμένο λογισμικό μοντελοποίησης πληθυσμών, το VCF δημιούργησε ένα βασικό σενάριο και προσομοίωσε την τύχη του κυπριακού πληθυσμού του Γύπα με τις σημερινές συνθήκες, χρησιμοποιώντας καταγεγραμμένα στοιχεία πολλών χρόνων, όπως στοιχεία επιβίωσης, αναπαραγωγικής επιτυχίας, το σημερινό μέγεθος του πληθυσμού, ο αριθμός θανάτων, ο μέγιστος αριθμός που μπορεί να φτάσει ο πληθυσμός εντός συγκεκριμένης περιόδου στο νησί, και πολλά άλλα. Με βάση τη γνώση για τις κύριες απειλές για τον πληθυσμό του Γύπα στην Κύπρο και τις δράσεις διατήρησης που προβλέπει το πρόγραμμα «Ζωή με τους Γύπες» προσομοιώθηκαν διαφορετικά σενάρια διαχείρισης του πληθυσμού, όπως η εισαγωγή και απελευθέρωση επιπλέον ατόμων και η μείωση καταστροφικών γεγονότων όπως η συχνότητα και η σοβαρότητα των περιστατικών δηλητηρίασης. Με αυτόν τον τρόπο, μια Ανάλυση Βιωσιμότητας Πληθυσμού μπορεί να υποδείξει τις πιο σημαντικές ενέργειες που πρέπει να παρθούν προκειμένου να μειωθεί ο κίνδυνος εξαφάνισης του πληθυσμού ενός είδους, βοηθώντας τους επιστήμονες να δώσουν προτεραιότητα σε συγκεκριμένες δράσεις διατήρησης. 

Η σημασία των ευρωπαϊκών προγραμμάτων LIFE για τη διατήρηση των γύπων
Από τη δεκαετία του 50, ο Γύπας στην Κύπρο απειλείται από περιστατικά μαζικής δηλητηρίασης και από τη σημαντική μείωση διαθέσιμης τροφής. Το γεγονός ότι είναι ένας απομονωμένος πληθυσμός, δηλαδή δεν προστίθενται νέα άτομα από άλλους πληθυσμούς (δεν γίνονται μετακινήσεις) καθιστά το είδος ακόμη πιο ευάλωτο. Οι προσπάθειες για τη διάσωση του είδους στο νησί ξεκίνησαν από το 1987, και συνεχίζουν σήμερα χάρη στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Ζωή με τους Γύπες».

Ο πληθυσμός του Γύπα στην Κύπρο έχει κοινά με τον πληθυσμό στη Σαρδηνία, τη μόνη περιοχή στην Ιταλία όπου το είδος τα πάει καλά. Σήμερα, επιβιώνει σε δύο ξεχωριστές περιοχές του νησιού, τη Μπόσα και το Αλγκέρο. Στα τέλη της δεκαετίας του 40, ο συνολικός πληθυσμός αριθμούσε 800 έως 1.200 άτομα, αλλά μέχρι το 2005 απέμειναν μόνο 31-32 αναπαραγωγικά ζευγάρια. Οι προσπάθειες διατήρησης και οι στρατηγικές διαχείρισης για τη διαφύλαξη του πληθυσμού του Γύπα της Σαρδηνίας μέσω της παροχής συμπληρωματικής τροφής και της εισαγωγής νέων ατόμων μεταξύ 1987 και 1995 δεν απέδωσαν, εξαιτίας περιστατικών μαζικής δηλητηρίασης που συνέβησαν το 1997, το 1998 και το 2006. Στο πλαίσιο του προγράμματος «LIFE under Griffon Wings», επιστήμονες διεξήγαγαν Ανάλυση Βιωσιμότητας Πληθυσμού για να εκτιμήσουν τις αλλαγές στο μέγεθος του πληθυσμού του είδους στη Σαρδηνία με την πάροδο του χρόνου βάσει διαφόρων εκτιμήσεων και να δώσουν προτεραιότητα σε επείγουσες δράσεις διατήρησης για το είδος. Για τον μεγαλύτερο πληθυσμό στη Μπόσα που δέχεται επίσης άτομα από τον μικρότερο πληθυσμό του Αλγκέρο μέσω μετακίνησης, θα μπορούσε να επιτευχθεί σημαντική αύξηση μέσω ενός συνδυασμού δράσεων, συμπεριλαμβανομένου του μετριασμού του κινδύνου περιστατικών δηλητηρίασης. Αντιθέτως, για τον μικρότερο και απομονωμένο πληθυσμό στο Αλγκέρο καμία τακτική διαχείρισης δεν θα άλλαζε σημαντικά τον ρυθμό με τον οποίο αυξάνεται ο πληθυσμός με την πάροδο του χρόνου, εκτός και αν εξαλείφονταν πλήρως τα περιστατικά δηλητηρίασης.

Τα αποτελέσματα από αυτή την Ανάλυση Βιωσιμότητας Πληθυσμού είναι συμβατά με τα ευρήματα από την Ανάλυση Βιωσιμότητας Πληθυσμού που έγινε για τους Γύπες στην Κύπρο, η οποία τονίζει τη σημαντικότητα της ελαχιστοποίησης των περιστατικών δηλητηρίασης, ούτως ώστε οι υπόλοιπες δράσεις να έχουν θετικά αποτελέσματα.